Min kollega Ian McKellen

Eg var med på mitt første tillitsvalt- og kretsleiarseminar i Oslo i 2020, utsendt frå krets Vestlandet som representant, saman med ein liten vestlandsdelegasjon. Framleis nokså nyutdanna, med sånn passe peiling på korleis forbundet fungerte.

Som gjest var Stephen Spence, skodespelar og vise-generalsekretær ved British Equity, skodespelarforbundet i England. Han fortalde ei historie om harde forhandlingsprosessar i London. Å kjempe for tariffavtalane var vanskeleg, ettersom det alltid var skodespelarar som takka ja til å gjere jobbar hakket billegare enn andre. Forbundet måtte jobbe hardt med å halde medlemmane solidariske og samla. Equity samla ein stor gjeng med oppdragsgivarar, agentar, teatersjefar og produsentar, for å snakke om tariffer i bransjen. Ein gjeng, som stort sett kunne betale skodespelarane det dei sjølv følte for. Det såg ikkje særleg lyst ut for Equity, men då diskusjonen toppa seg, skjedde det plutseleg noko. “Will you not pay me?”, gjalla det i rommet. Eit sus gjekk gjennom forsamlinga, så vart det heilt stille. Der, som plukka rett ut frå Ringenes Herre, stod sjølvaste Ian McKellen, Gandal himself. “Will you not pay my colleagues?”

“Kollega”, dette ordet festa seg i meg. Ian McKellen stod opp for kollegaene sine, forbundet sitt. Eg såg meg rundt og tenkte: alle desse skodespelarane som sit her, er dei kollegaene mine?

«Kan eg, som i ein omflakkande frilanstilværelse tidvis kan kjenne meg nokså kollegalaus, kalle alle medlemmane i Norsk Skodespelarforbund for kollegaene mine?» 

Om Ian McKellen kan, kan eg! For ja, for meg er vi kollegaer, vi er forbundet. Eg er forbundet, forbundet er oss. Det er vi som vel dei som sit i styret i forbundet, det er vi som vel kven vi ansetter som jurister, dagleg leiar, økonomiansvarleg. Om vi ikkje er tilfreds med forbundets arbeid, er det vi sjølv som kan, og bør endre det. Klagar vi på forbundet, klagar vi også på oss sjølv. Jobbar ikkje forbundet for dei sakene som angår deg, så må du fremme dei sakene som angår deg. Vi må, saman, skape eit aktivt forbund, og hjelpe dei som skal stake ut kursen med å sjå kvar det brenn.

Skål med byråden

– “Det nyttar å protestere”, stod det i Bergens Tidende, etterfulgt av eit bilete som kjem til å følge meg lenge. Gapskrattande med glaset høgt heva, skåler eg med kulturbyråden i Bergen, Reidar Digranes. I pausen på utdelinga av kultur- og arbeidsstipenda til Bergen kommune. Dei unike stipenda som han i fjor kutta ut frå budsjettet, akkurat i det dei skulle vore utdelt, altså etter at over 300 søkarar hadde investert dyrebar tid og krefter i å søke på dei utlyste midlane. 

“Skål” – ropar Bergens Tidende sin fotograf, etter at journalisten elegant har henta ut to glas med boblar i baren, og stilt meg og byråden flott opp ved sida av kvarandre. Og eg skåler som best eg kan. For no, året etter, har kulturbyråden arrangert den største utdelinga av stipend, nokonsinne. 

Eg står der både som stipendmottakar og kretsleiar i Norsk Skodespelarforbund krets Vestlandet. Å få stipend var sjølvsagt veldig kjekt og stas som frilans scenekunstnar, men det å få høyre kulturbyråden love at alle kunststipenda er freda, at kunstnarane i Bergen skal få behalde denne unike satsinga, vart liksom hakket større. Og omlag alle argumenta han kom med for denne unike ordninga, var dei same som vi serverte han i fjor. 

#Vivilskapeibergen

For, det var ikkje utan grunn at kulturbyråden no slo på stortromma. Og det var vel ikkje heilt hans eigentlege val og vilje heller, vil eg tore å påstå. 

Hausten 2024 vart eg kontakta, som kretsleiar i Norsk Skodespelarforbund. Det var bekymring i kunstfeltet i Bergen. Ein gjeng av leiarar og ildsjelar frå det frie danse, kunst, musikk, teater og litteraturfeltet vart samla. Det svirra rykter om at kulturbyråd Reidar Digranes ville gjennomføre store kutt. Men vi hadde ikkje noko handfast. Vi oppretta ein mailtråd; dei som høyrte noko, skulle melde frå til resten. Vi pønska på slagord, estetikk, demonstrasjonsform, taktikk, men vi visste ikkje heilt kva det var vi eventuelt skulle reagere på. 

I desse tider var eg på turné med litteraturbåten Epos inn og ut på vestlandsfjordene, og prøvde mellom framsyningar og bølgetoppar å følge med på situasjonen i Bergen. Så fekk vi greie på at det var tenkt store kutt i kultursektoren, men ikkje kva. Vi gjekk for slagordet “vivilskapeibergen”, det vart oppretta ein underskriftskampanje, som raskt fekk merksemd i feltet. Men vi hadde endå ikkje noko heilt konkret å reagere på. 

Så small det: “Dei vil kutte kunststipenda våre. Saka avgjerast i morgon!”.  Byråden ville altså kutte stipenda, og det skulle avgjerast dagen etter forslaget var lagt fram. Aksjonsgruppa måtte berre agere. Gløymt var aksjonsformens estetikk, og mål om taktikk. Det måtte demonstrerast, og det no! 

“Rådhuset kl.08:30 i morgon tidleg, ved arbeidsdagens start” vart satt som tidspunkt, eg snekra saman ein enkel infoplakat, og så delte vi aksjonen på nett. Det var nervepirrande å sitte der på min vesle lugar, midt utpå Storfjorden, og vente.

«Ville nokon dele aksjonen vidare? Ville vi få folk til å møte opp?»

“Presse! Vi har fått med NRK, BA, BT!”. Min vesle oransje plakat poppa opp her og der, “møt opp”, “kjemp for Bergens kunstnarane”. Så var det berre å håpe… 

Dagen etter, var det rørande å følge med gjennom sosiale media! Det kom hundrevis! Heile inngongen til rådhuset var full av folk. Musikarar, skodespelarar, forfattarar, kunststudenter, paroler og slagord! Spontan korsong og rytmeinnslag, med politikarar som prøvde å bane seg veg gjennom dei protesterande. 

Denne spontanaksjonen fekk mykje merksemd, og leia vidare inn til vårt store fakkeltog seinare på hausten. Vi i kretsen møtte opp på vår faste møtestad, dukketeaterverkstaden, og laga paroler og tok med oss det vi fann av passande figurer frå ulike teaterstykke.

«Det var stort å gå i tog, som eit samla kunst og kulturfelt.»

Kretsens paroler, tydelege slagord og skranglete estetikk fekk stor merksemd, og plutseleg var det vi som fronta heile saken i alle kanaler. 

Presset mot byråden var lagt, så starta lobbeprosessen. Eit heilt eiget spel, ein eigen dans av timing, taktikk, lovnader, opposisjon og posisjon. Plutseleg var det Bergenslisten, INP og Pensjonistpartiet som skulle vise seg å vere ein del av redninga. Og då budsjettet vart vedteke var stipenda redda!

Barnas Kulturhus

Men hausten hadde meir å by på i Bergen. Barnas Kulturhus, eit særs viktig hus for barn og unges første møte med kunst og kultur, var foreslått nedlagt. Med erfaring frå #vivilskapeibergen, ferske kontaktar i pressa, og politikarar som uttrykte at dei ville støtte saka vår, heiv vi som krets oss rundt for å redde huset. Vi gjorde alt vi kunne: skreiv lesarinnlegg, og laga underskriftskampanje. Stilte opp i byrådet med innlegg om Barnas Kulturhus, og arrangerte hasteaksjon, med barnehagebarn, politikarar og presse. 

Og vi klarte det! Vi redda Barnas Kulturhus! I etterkant vart vi berømma for timingen, at vi var på tidleg nok. At vi klarte å få merksemd rundt saka, før den rakk å bli tatt ordentleg opp i bystyret. Og vi sat vel sjølv igjen med eit inntrykk av at ein ikkje alltid kan planlegge så veldig, at ein berre må reagere og aksjonere når det krevst. 

Det var ein spanande, og intens haust. Kor mange timar brukt på dette arbeidet, i tillegg til å halde ordinær kretsdrift i gong, har eg ikkje rekna på. Det er stort å få vere kretsleiar, men det kostar også, det meste av arbeidet er frivillig innsats, då er det godt å få positive resultat – det er ingen sjølvfølge. 

Kollegaene mine

Eg gjorde det ikkje åleine. Eg stod der med kollegaene mine. Med støtte frå kollegaene våre i resten av landet. Det kan gå, det kan nytte, det som kan verke stort og umogleg å ta tak i. Når vi stiller opp, står der saman, hevar stemma og blir eit VI. 

Det er dette “oss-et” eg kjenner på når vi i krets Vestlandet går i 8. mars-tog, 1. mai-tog, pridetog, demonstrasjonstog. Når vinden riv i vår gaffateipede NSF-fane, mens vi kjempar oss over Bryggen med regnet piskande i fleisen. Når vi gauler kampsakene våre i megafonen, når vi samlast rundt ein kopp kaffi på kretsmøtene. Det er dette “oss-et” eg kjenner på, på tillitsvalt- og kretsleiarseminaret, og når vi møtast til den årlege generalforsamlinga.

«Det er eit oss, eit vi som står saman, og eg høyrer liksom Ian McKellen frå der inne ein stad: You are all my colleagues!»

 

Vi er eit forbund som skal nå ut breitt. Med tillitsvalte og kretsleiarar som heile tida jobbar på for å halde forbundet sterkt, aktiviteten oppe og rettigheitane på plass. Nokon sit åleine i sitt vidstrakte fylke og prøver å halde spredte skodespelarkollegaer samla, skape ein møteplass og ein “oss”-kjensle i kretsen. Andre må nærmast dagleg ta opp små og store saker for kollegaene sine på deira felles arbeidsplass.

Eg vil oppfordre alle til å gje ein ekstra klapp på skuldra til desse bindeledda, desse som kjempar litt ekstra på for å halde oss samla. Svar på møteinkalling, kom med eit innspel, eit spørsmål, gje ein tommel opp, eit smil, bli med på generalforsamling. Vi treng alle for å vere eit sterkt oss!

Frå mitt første seminar i Oslo i 2020, då eg kjende på krafta av eit fellesskap som strekte seg frå nord til sør, til den intense hausten i Bergen med aksjonar og politisk arbeid, har eg sett og erfart at: det nyttar å stå saman. 

“You shall never doubt Norsk Skodespelarforbund!”